Czy granice państwowe w UE istnieją? Transgraniczna zmiana siedziby spółki

Transgraniczna zmiana siedziby spółki w znaczeniu prawnym najczęściej jest skutkiem poszukiwania przez przedsiębiorcę korzystniejszego klimatu prawnego dla rozwoju swojego przedsiębiorstwa i prowadzonej przez niego działalności. Pomimo podejmowanych prób zharmonizowania przepisów unijnych dotyczących zmiany siedziby spółki w obrębie państw członkowskich UE (projekt tzw. Czternastej Dyrektywy) póki co nie wypracowano rozwiązań legislacyjnych w tym przedmiocie. Kwestia transgranicznej zmiany siedziby spółki pozostaje więc w gestii państw członkowskich, których działania powinny być zgodne z zasadami przedsiębiorczości na rynku wewnętrznym UE, określonymi w  art. 49-55 TfUE, oraz uwzględniać najnowsze orzecznictwo TSUE zapadłe m.in. w sprawach: Cartesio (wyrok z dnia 16 grudnia 2008 r., c-210/06); VALE (wyrok z dnia 12 lipca 2012 r., c-378/10).

Z teoretycznego punktu można wyróżnić dwie sytuacje transgranicznej zmiany siedziby:

  1. inkorporacja, czyli zmiana siedziby, ale z zachowaniem prawa właściwego miejsca pochodzenia spółkilub
  2. reinkorporacja, czyli zmiana siedziby ze zmianą prawa właściwego na prawo państwa przejmującego.

W polskim porządku prawnym omawianą kwestię normuje art. 19 ustawy Prawo prywatne międzynarodowe (PPM), który stanowi, że z chwilą przeniesienia siedziby do innego państwa osoba prawna podlega prawu tego państwa. Standardowo osobowość prawna uzyskana w państwie dotychczasowej siedziby jest zachowana, jeżeli przewiduje to prawo każdego z zainteresowanych państw, przy czym przeniesienie siedziby w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie prowadzi do utraty osobowości prawnej. Przewidziano więc reinkorporację spółki z jednoczesnym zachowaniem jej ciągłości prawnej.

Niemniej jednak normy kolizyjne z ustawy PPM rozstrzygają wyłącznie kwestie właściwości prawa, tj. określają, jakie prawo stosuje się do danego zagadnienia. Natomiast polskie ustawodawstwo materialno- i formalnoprawne nie zna instytucji transgranicznej zmiany siedziby spółki – jeśli chodzi o spółki „imigrujące” do Polski. Z kolei jeśli chodzi o sytuację „emigracji” spółki, nasz ustawodawca w art.  270 ksh (w stosunku do spółki z o.o.) i art. 459 ksh (w stosunku do spółki akcyjnej) przewidział sytuację przeniesienia za granicę siedziby spółki i skutki takiego przeniesienia. De facto taka „emigracja” spółki powoduje jej rozwiązanie i wykreślenie z rejestru w Polsce – co w konsekwencji pozostaje w dysharmonii z przywołaną wyżej normą kolizyjną, jeśli chodzi o zmianę siedziby na obszarze państw EOG.

eu-carina-rampa-

W orzeczeniu wydanym przez TSUE w sprawie VALE podkreślono, że swoboda przedsiębiorczości stoi na przeszkodzie takim normom prawnym państwa przyjmującego, które co do zasady zakazują przekształcenia spółki założonej w innym państwie w spółkę prawa krajowego i wymagają jej ponownego utworzenia, przyznając jednocześnie możliwość przekształcenia spółkom krajowym. (…) spółkom zagranicznym z terenu UE należy zasadniczo umożliwić to, co zostało przyznane spółkom krajowym.

W polskim porządku prawnym takiego zakazu przekształcenia nie ma, ale nie ma także żadnej normy materialnoprawnej, która przewidywałaby możliwość dokonania takiego przekształcenia, oraz formalnoprawnej, która przewidywałby taką procedurę. Innymi słowy, nie ma normy prawnej, która dawałaby podstawę do tego, żeby spółka mająca siedzibę za granicą mogła przenieść swoją siedzibę na terytorium Polski, dostosować się do prawa polskiego  i stać się polską spółką prawa handlowego z zachowaniem ciągłości działalności zapoczątkowanej na terytorium innego kraju – brak jest procedury, której efektem byłaby inkorporacja bądź reinkorporacja siedziby spółki. Zasadniczo aby transgraniczna zmiana siedziby była możliwa, musi ją przewidywać zarówno prawo państwa pochodzenia, jak i państwo przyjmujące. W Polsce – z powyższych względów – dokonanie czynności mającej na celu wyłącznie zmianę siedziby spółki na siedzibę położoną poza granicami kraju, a co za tym idzie – zmianę reżimu prawnego, któremu podlega spółka, nie jest możliwe.

W praktyce najczęściej stosowane rozwiązania tego problemu w Polsce to:

  1. połączenie spółki „zagranicznej” ze spółką w kraju docelowym, np. w Polsce, na podstawie przepisów 491 KSH;
  2. przeniesienie przedsiębiorstwa spółki do innego kraju, a następnie likwidacja spółki w kraju pochodzenia, np. poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa, bądź aport.