Zysk w spółce osobowej i kapitałowej
Prawo do zysku ze spółki jest zasadniczą przyczyną przystąpienie i uczestniczenia w spółce. Spółki powoływane są w przeważającej mierze po to, aby prowadzić działalność gospodarczą, pomnażać wniesiony do nich kapitał i generować dochód dla wspólników. Warto jednak wiedzieć o tym, że zakres prawa do zysku i możliwości jego realizowania są inne w zależności od rodzaju spółki z jaką mamy do czynienia.
Podstawowym czynnikiem różnicującym zakres prawa do zysku jest to, czy mamy do czynienia ze spółką osobową (jawną, komandytową, partnerską i w znacznie mniejszym stopniu z komandytowo-akcyjną), czy też ze spółka kapitałową (spółką z o.o. i akcyjną). W dzisiejszym wpisie skupię się na najbardziej kluczowych różnicach miedzy spółkami osobowymi a spółkami kapitałowymi w zakresie prawa do udziału w zyskach. Na potrzeby dzisiejszego wpisu zapomnijmy o spółce cywilnej i spółce komandytowo-akcyjnej, które omówimy innym razem.
Prawo do zysku w spółce jawnej, partnerskiej i komandytowej
Domyślna proporcja w jakiej wspólnik uczestniczy w zyskach podstawowych spółek osobowych jest różna, w zależności od rodzaju spółki. W przypadku spółki jawnej i partnerskiej, wszyscy wspólnicy uczestniczą po równo w zyskach. Natomiast w spółce komandytowej, komandytariusze uczestniczą w zyskach proporcjonalnie do rzeczywiście wniesionych wkładów. Niemniej jednak kluczową zasadą obowiązującą w tychże spółkach jest swoboda regulacji udziału w zyskach. Innymi słowy, wspólnicy mogą w treści umowy spółki uregulować zasady udziału w zyskach stosunkowo nieskrępowanie i elastycznie.
Drugą istotną kwestią jest zasada, iż prawo do zysków powstaje niejako automatycznie wraz z zamknięciem roku obrotowego spółki. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 lipca 2008 r. (IV CSK 101/08) – w spółce jawnej [a także w spółce komandytowej i partnerskiej – przyp. red.) do wypłaty zysku nie jest niezbędne podjęcie przez wspólników uchwały o przeznaczeniu zysku do wypłaty. Ponieważ spółka ma 6 miesięcy na zatwierdzenie sprawozdania finansowego, po tym okresie ma ona obowiązek wypłacić zysk wspólnikowi, który wystąpił ze stosownym żądaniem. Oczywiście wspólnicy mogą podjąć decyzję o innym przeznaczeniu zysku (np. pozostawieniu go czasowo w spółce na jej rozwój), ale w braku jakiejkolwiek decyzji – zysk podlega wypłacie.
Prawo do zysku w spółce z o.o. i spółce akcyjnej
W spółkach kapitałowych zakres prawa do zysku został znacznie sztywniej uregulowany. Zysk dzieli w stosunku do udziałów lub akcji. W efekcie, o wysokości udziału w zyskach decyduje liczba posiadanych udziałów lub akcji, a wspólnicy nie mają pełnej swobody w ustaleniu tej kwestii odmiennie. Odstępstwem od tej zasady jest możliwość uprzywilejowania praw udziałowych co do zysku. Zarówno udziałom w spółce z o.o. jak i akcjom w spółce akcyjnej można przyznać przywilej dywidendowy w wysokości maksymalnie dodatkowych 50% udział w zysku na każdy udział/akcję. W spółce akcyjnej możliwe jest ominięcie tego ograniczenia poprzez wprowadzenie tzw. akcji niemych – tj. akcji, które nie posiadają prawa do głosu, ale które mogą zostać w dużej mierze swobodnie uprzywilejowane co do dywidendy.
Kolejną kluczową kwestią odróżniającą spółki kapitałowe od spółek osobowych jest sposób podejmowania decyzji o wypłacie zysku. W przeciwieństwie do spółek osobowych, wypłata zysku przez spółkę kapitałową wymaga podjęcia uchwały przez zgromadzenie wspólników/walne zgromadzenia, co najmniej bezwzględną większością głosów. Przy braku takiej uchwały wspólnicy/akcjonariusze nie mogą żądać wypłaty jakiejkolwiek kwoty dywidendy. W efekcie mamy do czynienia z odwrotną zasadą niż w spółkach osobowych.
Powyższe informacje to oczywiście czubek góry lodowej. Mam jednak nadzieję, że pozwolą one uniknąć podstawowych nieporozumień przy korzystaniu ze spółek osobowych i kapitałowych.