Restrukturyzacje, połączenia i przekształcenia spółek to obszar, w którym prawo podatkowe, bilansowe i handlowe przenikają się w sposób, który potrafi zaskoczyć nawet doświadczonych doradców. W teorii każda z tych czynności ma na celu uporządkowanie struktury organizacyjnej, zwiększenie efektywności lub dostosowanie działalności do zmian rynkowych. W praktyce jednak to precyzyjne zaplanowanie sekwencji zdarzeń i właściwa kwalifikacja każdej czynności decydują o tym, czy restrukturyzacja zakończy się sukcesem czy problemem podatkowym.
Dlaczego wybór spółki przejmującej ma znaczenie?
Każda zmiana formy prawnej, fuzja czy podział pociąga za sobą skutki nie tylko w sferze prawa spółek, ale także w prawie cywilnym, pracy, międzynarodowym, podatkach czy rachunkowości. Właśnie ta wielowarstwowość powoduje, że restrukturyzacja wymaga zarówno wiedzy prawniczej, jak i zrozumienia biznesowego kontekstu. Nie chodzi tylko o formalne „połączenie” dwóch podmiotów, ale o to, jak to połączenie zostanie rozliczone podatkowo, jak wpłynie na rozliczenia w CIT, VAT czy PCC i kto ostatecznie poniesie skutki ewentualnych błędów.
Jednym z najważniejszych etapów planowania restrukturyzacji jest określenie która spółka powinna być spółką przejmującą. To nie jest wyłącznie kwestia organizacyjna, lecz ma ona kluczowe znaczenie podatkowe. Jeżeli jedna ze spółek wykazuje straty podatkowe, to decyzja o tym, czy będzie przejmującą, może przesądzić o możliwości ich dalszego rozliczenia. Zgodnie z art. 7 ust. 3 pkt 4 ustawy o CIT, prawo do rozliczenia strat co do zasady nie przechodzi na spółkę przejmującą. Niewłaściwe ustawienie struktury może więc sprawić, że straty „znikną” z podatkowego obrazu grupy.

Ulga B+R, VAT i PCC przy połączeniach
Równie istotne są kwestie związane z ulgami podatkowymi, zwłaszcza z ulgą na działalność badawczo-rozwojową (B+R). Spółka, która prowadziła działalność B+R i korzystała z preferencji podatkowych, może kontynuować rozliczanie ulgi również po połączeniu, o ile zachowana jest ciągłość działalności. Takie podejście potwierdzają interpretacje indywidualne KIS: 0114-KDIP2-1.4010.85.2019.6.MR oraz 0111-KDWB.4017.1.2025.2.APA, zgodnie z którymi prawo do ulgi przechodzi na spółkę przejmującą w zakresie, w jakim może być kontynuowane zgodnie z przepisami regulującymi opodatkowanie spółek kapitałowych.
Kluczowym momentem dla prawidłowego rozliczenia ulgi jest sposób postępowania z księgami rachunkowymi. Zgodnie z art. 12 ust. 2 pkt 4 ustawy o rachunkowości, w przypadku połączenia metodą łączenia udziałów spółka przejmowana może nie zamykać ksiąg rachunkowych na dzień połączenia. Jeśli jednak księgi zostaną zamknięte, spółka przejmowana rozlicza ulgę B+R w swoim ostatnim zeznaniu CIT-8 wraz z załącznikiem CIT-BR. Gdy księgi pozostają otwarte, prawo do kontynuacji ulgi przechodzi na spółkę przejmującą, która wykazuje ją w swoim rocznym zeznaniu podatkowym. Ostatecznie więc decyzja o zamknięciu ksiąg nie pozbawia prawa do ulgi, ale wpływa na techniczny moment jej wykazania, i to jest element, który często umyka uwadze praktyków.
Połączenia i przekształcenia wymagają też analizy na gruncie VAT i PCC. Co do zasady, przeniesienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części nie podlega VAT (art. 6 pkt 1 ustawy o VAT), co pozwala zachować neutralność podatkową. Nie jest to też czynność opodatkowana PCC, ponieważ nie dochodzi do zawarcia umowy sprzedaży, lecz do sukcesji uniwersalnej. Na gruncie CIT, zgodnie z art. 12 ust. 4 pkt 3e ustawy o CIT, połączenie pozostaje neutralne podatkowo, o ile przeprowadzone jest z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych, a nie wyłącznie w celu osiągnięcia korzyści podatkowych.
Restrukturyzacja w transakcjach transgranicznych
W przypadku transakcji transgranicznych, restrukturyzacja zyskuje dodatkowy wymiar. Dystrybucja zysków, likwidacja, umorzenie udziałów czy wypłaty między spółkami z różnych jurysdykcji wymagają uwzględnienia postanowień umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. Z reguły Polska, podobnie jak większość krajów UE, stosuje preferencyjną stawkę 5% podatku u źródła dla dywidend wypłacanych między spółkami powiązanymi, lecz także warto zweryfikować czy znajdzie zastosowanie zwolnienie dywidendowe.
Restrukturyzacja to więc nie tylko operacja prawna, ale proces, w którym każdy szczegół ma znaczenie, od kolejności uchwał, przez datę bilansową, po sposób ujęcia ulg podatkowych w deklaracji CIT. Pomyłka na którymkolwiek etapie może nie tylko zniweczyć planowany efekt gospodarczy, ale też w praktyce wydłużyć proces o miesiące i zwiększyć jego koszt. Dlatego skuteczne przeprowadzenie restrukturyzacji wymaga koordynacji pracy doradców podatkowych, księgowych i prawników, którzy potrafią spojrzeć na spółkę całościowo.











